Bewegen tegen depressie? Het helpt – maar niet bij iedereen

Voor Frank (54) begon het toen hij een paar jaar geleden midden in de crisis werd ontslagen. “Ik moest weg bij een bedrijf waar ik al langere tijd werkte en waar ik een geweldig leuke job had. Toen ik na een jaar nog geen nieuwe baan had gevonden, begon het steeds slechter met me te gaan. Ik was gespannen, sliep slecht, had een kort lontje en zat niet lekker in mijn vel.”

Hoofd leegmaken

Frank werd gediagnosticeerd met een depressie en kreeg antidepressiva voorgeschreven. Maar die medicijnen brachten hem weinig. Elke dag naar buiten gaan werkte voor hem beter. Ook sporten hielp. “Ik sportte al voordat ik ontslagen werd”, zegt hij, “maar toen het zo slecht met me ging, nam ik me voor om iedere dag te gaan sporten. Het was een goede manier om mezelf bezig te houden, maar het hielp ook om mijn hoofd leeg te maken en negatieve gedachten op afstand te houden.”

Nadat hij begonnen was met dagelijks sporten, ging hij zich gaandeweg beter voelen. “Ik voelde minder onrust, sliep beter en zat beter in mijn vel. Ik heb nu alweer een tijdje een nieuwe baan, en het gaat inmiddels weer goed met me.”

Dat beweging een positieve invloed kan hebben bij het behandelen of leren leven met een depressie, daar lijkt tegenwoordig nauwelijks nog aan te worden getwijfeld. In artikelen in de media werd de laatste jaren het ene na het andere onderzoek aangehaald waarmee de effectiviteit van beweging als middel tegen depressie onomstotelijk zou worden bewezen.

Runningtherapie

Aanhangers van de ‘bewegen tegen depressie’-theorie, zoals hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder en psychiater Bram Bakker, betogen geregeld dat je, door dagelijks actief te bewegen, mentale klachten zoals een depressie of een burn-out op afstand kunt houden. Behandelingen die beweging centraal stellen, zoals runningtherapie, winnen aan populariteit en worden steeds vaker aangeboden naast of zelfs in de plaats van medicatie of cognitieve therapie. Kortom: beweging heeft langzaamaan de status gekregen van een soort wondermiddel tegen depressie. Maar is dat ook terecht?

Daar is niet iedereen van overtuigd. Hoewel er inderdaad onderzoeken zijn die de effectiviteit van beweging als middel tegen depressie lijken te bewijzen, zijn er ook studies die weinig tot tot geen effectiviteit lieten zien.

Iedereen is anders

Fred Dijk, expert en docent op het gebied van psychomotorische therapie, is het daar gedeeltelijk mee eens. “Iedereen is inderdaad anders en het klopt dat geen enkele behandeling voor iedereen hetzelfde werkt. Dat bewegen – op wat voor manier dan ook – een positieve invloed kan hebben op het welzijn van iemand met mentale klachten, dat is inmiddels wel bewezen.”

Talloze onderzoeken laten dat zien, zegt hij. “Maar bewegen moet inderdaad niet als een soort wondermiddel worden gezien. En zeker niet als iets dat iedereen heel gemakkelijk zelf op kan pakken.” Want het klinkt zo gemakkelijk: ga lekker bewegen en je komt van je depressie af. Maar zo werkt het niet, zegt Dijk. “Voor veel mensen die depressief zijn kan een rondje wandelen al een enorme opgave zijn. Tegen ernstig depressieve mensen zeggen: joh, ga lekker een rondje hardlopen, dat heeft geen zin. Sterker nog: de kans is groot dat die persoon zich vervolgens alleen maar slechter voelt, omdat er wéér iets is waar hij of zij niet aan kan voldoen.”

Voor Rosalinde Nierop (36) is dat heel herkenbaar. Ze ervaart het pushen van sport als middel voor mentale problemen als heel vervelend. “Ik heb sombere periodes dat het moeite kost om mijn dagelijks leven te leiden. Ik heb dan al mijn energie nodig om op te staan, naar mijn werk te gaan en eten te maken. Het idee dat ik dan ook nog zou moeten sporten, leidt tot een gevoel van schuld en mislukking: weer iets dat ik niet gedaan heb vandaag. Ik houd normaal al niet zo van sporten, maar in mijn sombere periodes is het helemaal een onmogelijke opgave.”

Kermen en huilen

Marielle Akkerman (29) genoot voordat ze depressief werd juist wel van sporten. Ze was ervan overtuigd dat ze zich beter zou gaan voelen als ze het sporten tijdens haar depressie weer zou oppakken. Maar hoe gemotiveerd ze ook was, het lukte niet. “Door die depressie had ik nul komma nul energie. Het doen van boodschappen of zelfs iets simpels als een afwas was al een hele opgave die ik vaak dagenlang moest uitstellen. Energie om naar de sportschool te gaan, had ik niet. En als het wel lukte om een keer te trainen, dan had ik daarna spierpijn. Dat vond ik vroeger heerlijk, maar nu lag ik uren in bed liggen kermen en huilen, omdat ik naast de mentale pijn ook nog fysieke pijn moest ervaren. Toen heb ik het sporten maar laten varen. Ik kon het gewoon niet aan.’

Volgens Fred Dijk laten voorbeelden als die van Rosalinde en Marielle vooral zien hoe belangrijk een persoonlijke aanpak is. “Om te zorgen dat beweging iemand echt ten goede komt, is het heel belangrijk dat voor een vorm van bewegen wordt gekozen die ook echt bij de persoon past. Met welke vormen van bewegen heeft deze persoon positieve associaties? Met welke juist niet? Iedereen is anders, dus niet iedere vorm van bewegen heeft bij iedereen hetzelfde effect.”

Dansen of badmintonnen

De boodschap dat iedereen baat zou hebben bij hardlopen, vindt Dijk onzin. “De een knapt misschien enorm van op van een rondje rennen, maar voor een ander is het de hel. Als psychomotorisch therapeut kijk ik naar alle vormen van beweging die zouden kunnen helpen. Dat kan hardlopen zijn, maar ook zwemmen, wandelen, dansen of badmintonnen.”

Hoe positiever iemand een vorm van bewegen beleeft, hoe groter de kans dat hij ermee doorgaat, zegt hij. “Maar met een persoonlijke aanpak ben je er nog niet. Ook een goede begeleiding is belangrijk. Als je depressief bent, heb je soms al moeite om uit bed te komen. Daarom is het cruciaal dat je iemand hebt die je bij de hand neemt, met wie je afspraken maakt en die je helpt het vol te houden. Dat kan een coach of een therapeut zijn, maar ook iemand uit de eigen familie of vriendenkring. Goede steun uit de omgeving is heel belangrijk.”

Veel mensen die depressief zijn, willen wel bewegen en hebben er ook baat bij, zegt hij. “Maar ze hebben iemand nodig die ze over de moeilijkste drempels heen helpt.”

‘Mijn personal coach is mijn stok achter de deur’

Bart Rombout (43) is nu negen jaar chronisch depressief. Jarenlang heeft hij alles geprobeerd om van zijn ziekte te genezen, maar sinds een tijd is hij daarmee gestopt. “Ik heb besloten om te accepteren dat die depressie nooit meer helemaal weg zal gaan en richt me nu vooral op het verbeteren van mijn kwaliteit van leven.”

Sinds maart heeft hij een personal coach die hem daarmee helpt. “Zij zit me achter de broek en helpt me gezond te eten en drie keer in de week te sporten. Als je depressief bent, is het heel gemakkelijk om in een soort neerwaartse spiraal terecht te komen waardoor je niets meer doet en je je alleen maar slechter gaat voelen. Mijn personal coach helpt mij bepaalde doelen te bereiken, waardoor ik ondanks mijn depressie toch beter in mijn vel kom te zitten. Zij heeft me bijvoorbeeld gepusht om aan yoga te gaan doen. Iets waar ik een enorme weerstand tegen had, omdat ik wist dat ik dan waarschijnlijk heel dicht bij mijn gevoel moest komen. Dat bleek ook zo te zijn, maar ik had er juist heel veel baat bij. Nu doe ik regelmatig aan yoga en zou ik niet meer zonder willen.”

Hij erkent dat beweging een positieve invloed kan hebben als je depressief bent, maar hij ziet het zeker niet als wondermiddel. “Ik kan drie keer in de week sporten en elke dag aan yoga doen, maar ik blijf chronisch depressief. En dat is oké. Ik heb alle soorten therapie geprobeerd, heb medicatie gebruikt, ben verschillende keren opgenomen geweest en niets heeft me genezen, dus het zou gek zijn als mijn depressie door sporten ineens zou verdwijnen. Ik denk dat je sporten dan ook niet moet zien als een manier om depressie te genezen, maar meer als een manier om je ondanks je depressie zo goed mogelijk te voelen.”

Net als Fred Dijk benadrukt ook hij het belang van goede persoonlijke begeleiding. “Ga gewoon bewegen: dat klinkt zo gemakkelijk, maar als je depressief bent, is dat niet zo simpel. Zonder een personal coach was het mij in elk geval nooit gelukt. Zij is mijn motivator, mijn stok achter de deur. Zij zorgt ervoor dat ik de dingen doe waardoor ik me beter ga voelen. Gezond en regelmatig eten. Drie keer in de week sporten. Simpele dingen die er heus niet voor zorgen dat mijn depressies ooit helemaal zullen verdwijnen. Maar wel dingen waardoor ik af en toe wel weer eens een geluksmomentje heb. En dat is heel veel waard.”