Burn-out? Tja, het heerst…

Was de diagnose burn-out in het geval van Marloes terecht? Ja, denkt Toon Taris, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in werkstress en burn-out. Want een burn-out bestáát. Het is een werkgerelateerde overspannenheid, die tot mentale uitputting leidt. Maar wat burn-out precies is, dat is wat ‘sponzig’, moet hij vaststellen. ,,Het is geen medische diagnose zoals een gebroken been. Voor een deel is de diagnose afhankelijk van degene die hem vaststelt. Dat doe je aan de hand van een vragenlijst.’’

De grootste fout is het door elkaar halen van burn-outklachten en de diagnose burn-out, zegt Taris’ collega Wilmar Schaufeli, ook hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie. ,,Ik heb studenten die zeggen al een burn-out te hebben. Zij hebben vast last van stress, maar wat zij voelen is iets anders dan als iemand die jarenlang heeft gewerkt de krant niet meer kan lezen en telkens in huilen uitbarst.’’

Wat ook niet helpt, is onzorgvuldige berichtgeving in de media. ‘14 procent van de Nederlanders heeft burn-outklachten’ wordt in een artikel opeens ‘één op zeven Nederlanders heeft een burn-out’. Terwijl Nederland in Europa nota bene de minste burn-outs telt, heeft Schaufeli zojuist onderzocht. Het hoogst scoren de Oost-Europese landen.

Maar we hebben toch wel veel vaker een burn-out dan vroeger? Toen hoorde je er nooit iemand over. Mis, zegt Taris. ,,Ken je surménage niet? Dat is een Franse term voor overspannenheid. Die gebruikten we voor het woord burn-out vanaf de jaren 70 in zwang raakte.’’ En wat te denken van neurasthenie eind 19de eeuw, vult Schaufeli aan. ,,Door constante overprikkeling – denk aan de telefoon, telegraaf, kranten en stoomtreinen – zouden de zenuwen verzwakken. Met als gevolg extreme vermoeidheid en een onvermogen om te werken.’’

Hoeveel mensen last hadden van surménage of neurasthenie, weten we niet. We kunnen terug tot 1997, toen voor het eerst de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) bij een representatieve groep werknemers burn-outklachten ging meten. De eerste tien jaar schommelde het percentage rond de 10. Daarna lijkt sprake van een lichte stijging, via 12 procent in 2008 naar 14 procent in 2016. Maar dat zijn dus burn-outklachten, geen burn-outsyndroom. Van een spectaculaire toename kun je volgens Schaufeli absoluut niet spreken.

Dat we vergeleken bij andere Europeanen de minste arbeidsuren maken, zegt volgens Taris niet zo veel. Want we zijn in die uren wel ontzettend productief. Nederland staat als het gaat om arbeidsproductiviteit op plek 6, net achter de Verenigde Staten en voor Duitsland. ,,Dus hoe erg is het dat we zo weinig uur werken?’’

Bianca van Breen (51) werkte als coördinator bij een farmaceutische groothandel. ,,Ik was happy-de-peppy, de spin in het web. Maar ik voel me zo opgefokt, zei ik wel eens. Een keer wandelen, een weekendje weg, het loste het probleem niet op. Een fijne collega werd ontslagen, en door de wisselkoers met de Zweedse kroon stond onze marge telkens onder druk.

Dat ik een pietje-precies ben, hielp ook niet erg. Na een behandeling bij de fysio vanwege nekpijn heb ik als een klein kind staan janken. ‘Helemaal foute boel’, zei de arbodienst. Door yoga leerde ik mijn spieren ontspannen, de emotie kwam ook los. Ik kon niet anders dan huilen. De knop ging om en de kraan ging open. Het zwaarst is de chaos in je hoofd. Het gíng maar door. Het liefst wilde ik mijn hoofd tegen de muur slaan om het malen te laten stoppen.’’

In juli constateerde de bedrijfsarts een burn-out. Ze werkt nu een paar uur per dag, vooral vanuit huis. ,,Mijn leidinggevende geeft me de ruimte, hij zet er geen druk op. Daar bof ik mee.’’

Een gemiddelde burn-out kost 242 dagen verzuim. Zou ons zorgsysteem in de hand werken dat mensen zich ook onnodig ziek melden? Taris: ,,We hebben een behoorlijk zorgstelsel en dat vind ik eigenlijk wel goed.’’ In Nederland mág je een burn-out hebben en je mág ervan genezen. ,,Iemand die een serieuze burn-out heeft, wil je echt niet meer op de werkvloer hebben hoor.’’

Goed, Nederland is dus het land met de minste burn-outs in Europa. Maar als je alle berichten en verhalen moet geloven lijkt het wel een epidemie die heerst. Hoe kan dat? Schaufeli weet wel twee redenen. ,,Laten we wel wezen: er is ook gewoon een industrie die z’n brood verdient aan burn-outs.’’

Bovendien willen we alles labelen. ,,Adhd, dyslexie, depressie, hoogsensitief: vroeger hoorde dat bij het leven, nu heeft het een naam en moet je er wat mee. Als we al onze aandoeningen bij elkaar optellen dan heeft de helft van Nederland een stoornis. Gek eigenlijk dat we dan toch nog zo goed functioneren hè? We zijn nog nooit zo rijk en welvarend geweest.’’