Waarom je planning altijd uitloopt en je niét overal verstand van hebt

,,Als onze automatische piloot niet die beslissingen zou maken, zouden we de hele dag onze handelingen overdenken. In de categorie: is het beter om eerst mijn linker sok aan te trekken, of toch de rechter? Totaal inefficiënt.”

Ons automatische brein, dat dus bedenkt hoe jij je sokken aantrekt, bepaalt 95 procent van onze dagelijkse beslissingen. Dat brein noemt Van der Leest systeem 1. De overige 5 procent van de beslissingen worden gemaakt door systeem 2: ons reflectieve brein. Dat brein beslist over zaken waar je goed over na moet denken: een ingewikkelde rekensom of een analyse op het werk.

Volgens Van der Leest kun je de systemen vergelijken met Bert en Ernie, waarbij Ernie systeem 1 is en Bert systeem 2. ,,Eigenlijk regelt Ernie alles: hij reageert intuïtief op zaken en is in staat snel te beslissen. Héél af en toe, als het echt ingewikkeld wordt, kan hij Bert om hulp vragen. Maar dat doet Bert liever niet, want dat kost tijd en energie.”

Die luie Bert en die intuïtieve Ernie maken dat onze hersenen soms de fout in gaan. Met Van der Leest nemen we vier van zulke situaties op de werkvloer door plus tips hoe die fouten te voorkomen.

1. Het belang van een goede eerste indruk

Stel, je komt een bedrijf binnen waar je wilt solliciteren. De receptioniste heet je aardig welkom, je mag op een lekkere stoel plaatsnemen en goh, daar komt ook al een lekker kopje koffie aan! Je hebt meteen al een goede indruk van het bedrijf, op basis van maar een paar elementen. Dat heet het halo-effect. Chantal van der Leest: ,,Een paar elementen stralen dan iets uit over de gehele organisatie. Andersom werkt het ook. Als je een ruimte binnenkomt met een smoezelige vloerbedekking en smerige koffie, heb je al gauw geconcludeerd dat het vast geen goed bedrijf is.”

Van deze denkfout kun je zelf gebruiken maken door bijvoorbeeld in een presentatie eerst wat positieve punten te noemen. Wil je het halo-effect voorkomen omdat het misschien een vertekend beeld geeft? Neem je dan voor te denken als een statisticus in plaats van als een psycholoog. ,,Maak bijvoorbeeld een lijst met competenties en scoor systematisch hoe goed iets of iemand daarin is. Dat is eerlijker dan op je onderbuikgevoel af gaan.”

2. Doe geen laag openingsbod

Een laag openingsbod doen is sowieso geen goed idee, maar zeker als je weet hoe de anker-theorie werkt. Van der Leest: ,,Het anker is het eerste getal dat je noemt. Dat is vervolgens het uitgangspunt voor de hersenen om verder op te borduren. Stel je wilt loonsverhoging en noemt een vrij hoog bedrag: 500 euro per maand erbij. Dan gaat je werknemer misschien moeilijk kijken, maar zal dan met bijvoorbeeld 400 euro als tegenvoorstel komen. Terwijl: als je 200 euro als anker neemt, zou je werkgever nooit 400 euro voorstellen.”

Het effect is zelfs zo sterk, dat het ook werkt met willekeurige getallen als je postcode. ,,Als ik net mijn postcode heb opgeschreven en me daarna wordt gevraagd: wanneer heersten de Romeinen? Dan zal ik eerder geneigd zijn te zeggen 4000 jaar geleden, omdat mijn postcode 3812 is. Echt waar.”

3. Waarom planningen altijd uitlopen

Een herkenbaar euvel voor velen: een planning die gierend uit de hand loopt omdat er allerlei onvoorziene zaken op je pad komen. Van der Leest: ,,Iedereen is van nature optimistisch over zijn eigen kunnen. Ik ook. Je hebt een uurtje goed gewerkt en denkt: zo, dat ging lekker. Nog tien van deze uurtjes en dan is het artikel wel klaar.”

Dus tipt Van der Leest: ruil je optimisme in voor realisme en ga bij een collega te rade die al eens eerder zo’n project heeft gedaan. ,,Waar liep hij tegen aan? Hoe lang duurde dat? En denk dan niet: oh, maar ik doe dat veel sneller.”

4. Waarom we denken overal verstand van te hebben

In het boek van Van der Leest komt meerdere malen het fenomeen WYSIATI terug: What You See Is All There Is. Een trucje van onze hersenen om de informatie die we kennen over een bepaald onderwerp te zien als álle informatie over dat onderwerp. Dat ondervond Van der Leest zelf toen ze een nieuwe digitale nieuwsbrief ontwikkelde.

,,Ik vroeg aan een groep collega’s hoe die nieuwsbrief eruit zou moeten komen te zien. De meesten hadden daar een stevige mening over, terwijl het toch echt niet allemaal communicatie-experts waren.”

Een denkfout waar we best wat kritischer over zouden mogen nadenken, volgens Van der Leest. ,,Het zou niet gek zijn om af en toe te zeggen: hier heb ik geen mening over, want ik beschik niet over voldoende informatie. Punt.”