‘Zodra je geen stappen maakt op je werk, ben je de loser’

,,We zeggen vaak ‘er moet brood op de plank komen’. Maar, als je goed kijkt naar waarom we werken, heeft dat allang niet meer te maken met overleven. Het heeft vooral te maken met hoe mensen zijn. Mensen zijn alsmaar bezig hun leven mooier te maken. Enkel ‘brood op de plank’ is niet genoeg. Daarnaast is werk een belangrijk onderdeel van onze identiteit geworden. Mensen willen waardering voor wat ze doen. We willen meetellen. Je hoort erbij als je succesvol bent en dat is met name in termen van je bankrekening. Dat succesdenken is de afgelopen decennia steeds sterker geworden. Zelfs al is ons leven onaangenaam, dan blijven we hard werken, want we willen niets mislopen. Je wilt blijven presteren, want zodra je geen stappen maakt, doet een ander dat wel. Dan ben jij de ‘loser’. Je wilt natuurlijk geen loser zijn.’’

Krijgen we wel waardering voor het werk dat we doen?
,,Dat is een groot probleem. Eind jaren 90 gaf ik les op een opleiding voor maatschappelijk werk. Ik weet nog goed dat studenten zeiden: we kiezen hier bewust voor. We willen graag werken met mensen in moeilijke omstandigheden. Maar, op verjaardagsfeestjes durven we nauwelijks te zeggen wat we doen. Onze vrienden hebben inmiddels een auto van de zaak en een leuke bonusregeling. Die hebben economie of bedrijfskunde gedaan. Wij zijn een beetje ‘de verliezers’ op feestjes. Dat is iets wat een paar decennia daarvoor nog ondenkbaar was. Er was juist veel respect voor mensen met sociale beroepen. Deels heeft dat met inkomen te maken. We leven in een cultuur waar het gaat om snel, zichtbaar succes. Eigenlijk is een cultuur heel gezond als je diverse sferen hebt, waarin mensen op verschillende manieren waardering kunnen krijgen.’’

Wat is volgens jou een ideale manier van werken?
,,We zouden heel goed wat minder hard kunnen werken. Het was de droom van de grote econoom Keynes. Hij verwachtte dat we in deze tijd nog maar 15-urige werkweken zouden hebben. Het hoeft allemaal niet meer zo nodig, dus doe maar rustig aan, was zijn redenatie. Dat is niet uitgekomen, in plaats daarvan jagen we elkaar alleen maar op. We moeten targets en doelstellingen halen. Organisaties vluchten in cijfers. Daarmee willen ze objectief meten of individuele werknemers wel presteren. Of het betekenisvol is wat iemand doet, is minder van belang. Economie draait om samenwerking. Uiteindelijk zijn we allemaal mensen met talenten en begrenzingen. Jij hebt iets, wat de ander kan gebruiken. In het ideale systeem draagt iedereen wat bij en krijg je waardering.’’

Is dat niet een beetje utopisch?
,,Misschien wel, maar als ik kijk naar tweehonderd jaar geleden, was ons grootste probleem armoede. Nu is armoede bijna overal de wereld uit. Het huidige systeem heeft psychologische, maar ook ecologische gevolgen. We houden een machinerie in de hoogste versnelling op gang, terwijl we eigenlijk weten dat het niet zo verder kan. Daarom moeten we gaan nadenken. Ik zie al veranderingen bij jongeren. Ze durven verder te kijken dan de baan met het grootste inkomen. Is dit een bedrijf waar ik trots op kan zijn? Geven ze mij de ruimte om mezelf te ontwikkelen? Er zijn enorm veel zzp-ers, die deels aan ‘de kant zijn gezet’, die zelf willen bepalen wat ze doen, wanneer ze het doen. Dan maar wat minder inkomen, zeggen ze. Je breekt dan met het oude denken. Dat vraagt lef.’’